Wist u dat het museum Engelandvaarders het Nationaal Archief meehelpt bij het ontsluiten van de Engelandvaardersverhoren? Dit zogenaamde Engelandvaardersproject wil die verhoren online toegankelijk maken. Zo wordt er op dit moment gewerkt aan een database met alle reizen van de Engelandvaarders. 

Drie NA-projectmedewerkers zijn bezig om de Engelandvaardersverhoren te inventariseren en te digitaliseren. Tijdens hun werkzaamheden komen ze voortdurend bijzondere gebeurtenissen tegen, waarvan ze verhaal doen in De Schakel. Ditmaal is het de beurt aan de zogenaamde Russenoorlog op Texel in april 1945. 

Op 10 april 1945 voer in de vroege ochtend een Nederlandse reddingsboot de haven van het Engelse Mundesley binnen. Na een tocht van 27 uur op zee, waarvan het laatste deel door een Brits vliegtuig werd begeleid, kwamen 10 Nederlanders en 4 Georgiërs aan land. Zij zouden de laatste groep Engelandvaarders zijn die per boot via de Noordzee naar Engeland uitweken. 

De reis naar Engeland had een belangrijk doel – zij kwamen versterking vragen voor de Georgische Opstand die enkele dagen eerder op Texel was uitgebroken. Ongeveer 800 Georgische soldaten in Duitse dienst waren sinds februari 1945 gestationeerd op Texel. Deze voormalige soldaten uit het Sovjetleger waren eerder krijgsgevangen genomen en kregen de keuze om in het Duitse leger te dienen. De Georgiërs waren bang om bij thuiskomst na afloop van de oorlog vervolgd te worden in de Sovjet-Unie, omdat zij vrijwillig dienst hadden genomen in het Duitse leger. Zij hoopten zichzelf te kunnen rehabiliteren door op Texel in opstand te komen tegen de Duitsers en op die manier de geallieerden te helpen. 

Op 6 april 1945 om 1 uur ‘s nachts begint de opstand. Hoewel het de Georgiërs die eerste nacht lukt een groot deel van het eiland in handen te krijgen, sturen de Duitsers al snel versterking vanaf het vasteland. Een hevige en bloedige strijd volgde, waarbij ook Texelse dorpen en burgers niet gespaard werden. Vanuit onder andere Den Helder werden strategische plaatsen op Texel bestookt met artillerievuur. Burgers die onderdak boden aan Georgische opstandelingen, werden standrechtelijk geëxecuteerd. 

In deze chaos kwam ook het Texelse verzet in actie. Dit stond in nauwe verbinding met de Georgiërs. Er werd geprobeerd 

via een radioverbinding in een bunker contact te leggen met Engeland om versterking te vragen. Dit lukte niet, waarop werd besloten om met een reddingsboot Engeland te bereiken. Er werd snel een bemanning samengesteld, met 10 Nederlanders (waaronder Texelaars én onderduikers) en 4 Georgiërs. Op 9 april werd de ‘Joan Hodshon’ ’s nachts te water gelaten en begon de reis naar Engeland. 

Onder de Georgische bemanning bevond zich ook de aanvoerder Mazijdze. Van de overige drie Georgiërs is de naam helaas niet bekend. Vooral het begin van de reis was niet zonder gevaar, zoals is te lezen in het verhoor van Klaas van der Kooij, die als loods fungeerde. Om de boot een goede kans te geven ongezien langs een Duitse kustbatterij te varen, werd deze op het tijdstip dat de boot deze zou passeren onder vuur genomen door de Georgiërs. Daarna werd de vooraf bepaalde route gevolgd. Net voor de Britse kust werden ze opgemerkt door een Brits patrouillevliegtuig. Na met een zaklantaarn in morsecode geseind te hebben naar het vliegtuig, hielp het vliegtuig hen de kust te bereiken door noodlichtbakens uit te gooien om de weg te wijzen. 

Helaas had deze reis niet het gewenste resultaat. De Nederlandse regering in Londen weigerde hulp te sturen, omdat ze de voedseldroppings die in andere delen van Nederland plaatsvonden niet onnodig in gevaar wilden brengen. Volgens Tass, het Sovjet-persbureau, werden de vier Georgiërs bij aankomst in Londen krijgsgevangen gemaakt en uiteindelijk overgedragen aan de Sovjet-autoriteiten. Van Madzijdze’s lot na de oorlog is helaas weinig bekend. Het lijkt erop dat hij mogelijk slachtoffer is geworden van naoorlogse vergelding en vervolging in de Sovjet-Unie. De Nederlandse Engelandvaarders kwamen in 1979 bij elkaar tijdens het filmen van een documentaire over de opstand. Op deze foto (indien mogelijk) ziet u de 10 mannen én de boot waarmee zij hun oversteek maakten. 

Voor meer informatie en uitgebreide ooggetuigenverslagen over de opstand op Texel kunt u terecht op de website www.derussenoorlog.nl. 

Een toegewijde groep vrijwilligers helpt om de reisgegevens in de verhoren te ontsluiten. 

Wilt u meehelpen? Neem dan contact op met milo.vandepol@nationaalarchief.nl 

website www.derussenoorlog.nl.