Ons bereikte het droevige bericht dat Engelandvaarder Ellis Brandon, 101 jaar oud, op vrijdag 12 juli 2024 is overleden. Dit betekent dat wij afscheid moeten nemen van misschien wel de laatste nog in leven zijnde vrouwelijke Engelandvaarder, een markante vrouw met humor en een nuchtere kijk op haar Engelandvaart en het leven in het algemeen. Daarover straks meer.
Ellis Maud Brandon werd geboren op 8 april 1923 in Amsterdam. Toen de oorlog uitbrak was ze 17 jaar en woonde in Heemstede samen met haar vader (haar moeder was overleden toen Ellis 6 jaar was).
Via haar twee jaar oudere vriendje Herman Friedhoff belandde Ellis in het verzet. Ze hielp mee aan de distributie van het ondergrondse Parool, bracht berichten over naar de ondergedoken SDAP-voorman Wiardi Beckmann en probeerde samen met Friedhoff joodse gezinnen te overtuigen dat zij moesten vluchten, langs een vluchtweg die Friedhoff had helpen opbouwen.
Op 7 augustus 1942 stond ineens de Gestapo bij Friedhoff voor de deur. Ook Ellis was daar aanwezig. Ze wisten allebei te ontsnappen. Hierna volgde voor Ellis en Herman een periode van onderduik, waarbij ze nooit langer dan twee dagen op hetzelfde adres verbleven. Uiteindelijk kwamen ze via Ellis’ vader terecht in een verzorgingstehuis in Rotterdam. Friedhoff dook onder op een zolderkamertje, Ellis werkte er als dienstmeisje.
In het voorjaar van 1943, toen Friedhoff bij verstek door de Duitsers ter dood werd veroordeeld, besloten ze naar Engeland te gaan. Hun vertrekdatum was 27 april 1943. Bij Neerpelt hielp een “goede” grenswacht hen de grens met België over. Samen met drie Engelse vliegers en een Belg gingen Ellis en Friedhoff door naar Parijs en vandaar op een sneltrein naar Bordeaux. Zodra de trein de zone interdite inreed, begonnen de Duitsers streng te controleren. Bij een van die controles werden de Engelsen en de Belg gearresteerd. Een volgende controle werd door Ellis en Herman ontlopen door eerder uit de trein te stappen en lopend hun weg te vervolgen.
Later vonden ze hun gids terug, die hen in contact bracht met een Baskische passeur. Van de oorspronkelijke groep van zes personen waren alleen zij tweeën over. Zo bereikten ze in de zomer van 1943 Saint- Jean-de-Luz.
Met hulp van het Britse consulaat in San Sebastian reisden ze door naar Madrid. Friedhoff ging vanuit Gibraltar op een troepenschip naar Engeland. Ellis moest wachten in de Portugese badplaats Praia de Maças tot er een plek voor haar was in het vliegtuig naar Londen. Op 9 januari 1944 arriveerde Ellis eindelijk in het vrije Engeland.
Na de gebruikelijke verhoren zag ze Herman Friedhoff terug, die haar ten huwelijk vroeg. Dat weigerde ze, hetgeen het einde van hun relatie betekende.
In de club voor Engelandvaarders, Oranjehaven, ontmoette Ellis Erik Hazelhoff Roelfzema en haar latere man Chris Krediet. Toen ze zich liet ontvallen dat ze misschien als agente terug wilde naar bezet Nederland, namen zij haar direct apart en waarschuwden haar voor het Engelandspiel, waarover toen nog vrijwel niets bekend was.
Ellis kwam terecht in een supersaai baantje bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Ze had liever, net als de mannen, willen vechten, maar er bestond nu eenmaal geen dienstplicht voor Nederlandse vrouwen. Toen er later wel een vrijwillig Vrouwen Hulp Korps werd opgericht, greep Ellis die kans met beide handen aan en meldde zich. Na de oorlog scheidde ze van Chris Krediet (met wie zij in december 1944 getrouwd was).
Een onderscheiding die haar al tijdens de oorlog was toegekend voor haar Engelandvaart (waarschijnlijk het Kruis van Verdienste) werd door Ellis geweigerd. Wel accepteerde zij in 1980 het Verzetsherdenkingskruis dat door Prins Bernhard aan haar werd uitgereikt.
Ellis Brandon trouwde in totaal driemaal, kreeg kinderen en kleinkinderen en had haar blik gericht op de toekomst.
In 2015 (Ellis was toen 89) publiceerde haar kleindochter Carlijn Vis het boek Vrij spel dat gebaseerd was op gesprekken met haar oma over diens oorlogservaringen. Het is een geromantiseerd verhaal rond de stoere Emma Flamer, die ongeveer dezelfde dingen beleeft als Ellis Brandon, maar waar ook het een en ander bij was verzonnen. Dat het geen sec feitenrelaas was geworden vond Brandon wel een beetje jammer, zo blijkt uit een Volkskrant-interview uit die tijd.ii In datzelfde interview gaat het ook over de omslag van het boek, waarop een koffer staat afgebeeld. Brandon reageert broodnuchter:
‘Het laatste wat je deed was een koffer meenemen. Je trok twee jurken over elkaar aan, want je moest juist niet de indruk wekken op reis te zijn.
Tot slot onderschrijf ik volkomen het beeld dat door de Volkskrant journaliste van Ellis wordt geschetst: dat van een eigenzinnige, levenslustige dame die knalroze lippenstift droeg en door haar woonplaats scheurde in haar Volkswagen Caddy.
Zo was Ellis Brandon.
Agnes Dessing
i Gebaseerd op Verzetsoma door Carlijn Vis, NRC, 2015
ii De laatste soldate: interview Carlijn Vis (29) en Ellis Brandon (89). Door Loes Reijmer. In: Volkskrant dd 21-6-2015.
