Door Agnes Dessing
Engelandvaarder Ellis Brandon 100 jaar*
Er zijn helaas niet veel Engelandvaarders meer in leven. Een grote uitzondering is Engelandvaarder Ellis Brandon, die binnenkort de respectabele leeftijd van 100 jaar zal bereiken (al zal zij dat zelf waarschijnlijk niet zo bijzonder vinden!). Niettemin een mooie reden om hier bij haar lange leven en in het bijzonder haar Engelandvaart stil te staan.
Ellis Maud Brandon werd geboren op 8 april 1923 in Amsterdam. Toen de oorlog uitbrak was ze 17 jaar en woonde in Heemstede samen met haar vader (haar moeder was overleden toen Ellis 6 jaar was).
Via haar 2 jaar oudere vriendje Herman Friedhoff belandde Ellis in het verzet. Ze hielp mee aan de distributie van het ondergrondse Parool, bracht berichten over naar de ondergedoken SDAP-voorman Wiardi Beckmann en probeerde samen met Friedhoff joodse gezinnen te overtuigen dat zij moesten vluchten, langs een vluchtweg die Friedhoff had helpen opbouwen.
Op 7-8-1942 stond ineens de Gestapo bij Friedhoff voor de deur. Ook Ellis was daar aanwezig. Ze wisten allebei te ontsnappen. Ellis ging direct naar haar huis in Heemstede, verstopte al het verboden materiaal en waarschuwde haar vader. Toen de Gestapo ook daar langskwam vonden ze niets.
Hierna volgde voor Ellis en Herman een periode van onderduik, waarbij ze nooit langer dan 2 dagen op hetzelfde adres verbleven. Uiteindelijk kwamen ze via Ellis’ vader terecht in een verzorgingstehuis in Rotterdam. Friedhoff dook onder op een zolderkamertje, Ellis werkte er als dienstmeisje.
In het voorjaar van 1943, toen een tweetal joodse onderduikers uit het verzorgingstehuis tegen alle afspraken in toch naar buiten ging en werd opgepakt, werd het te gevaarlijk. Brandon en Friedhoff besloten naar Engeland te gaan. Hun vertrekdatum was 27 april 1943. Bij Neerpelt hielp een “goede” grenswacht hen de grens met België over. In Brussel moest Ellis een paar weken op een onderduikadres wachten tot ze van MI 9 (Engelse militaire inlichtingendienst) toestemming kreeg om door te reizen. Samen met drie Engelse vliegers en een Belg gingen Ellis en Friedhoff door naar Parijs en vandaar op een sneltrein naar Bordeaux. Zodra de trein de zone interdite inreed begonnen de Duitsers streng te controleren. Bij een van die controles werden de Engelsen en de Belg gearresteerd. Een volgende controle werd door Ellis en Herman ontlopen door eerder uit de trein te stappen en lopend hun weg te vervolgen. Ze kwamen per ongeluk dicht in de buurt van een Luftwaffe-basis, maar redden zich eruit door – onder luid Duits gejoel – innig verstrengeld en zoenend verder te lopen.
Later vonden ze hun gids terug, die hen in contact bracht met een Baskische passeur. Van de oorspronkelijke groep van 6 personen waren alleen zij tweeën over.Zo bereikten ze in de zomer van 1943 Saint- Jean-de-Luz. Met hulp van het Britse consulaat in San Sebastian reisden ze door naar Madrid. Friedhoff ging vanuit Gibraltar op een troepenschip naar Engeland. Ellis moest wachten in de Portugese badplaats Praia de Maças tot er een plek voor haar was in het vliegtuig naar Londen. Op 9 januari 1944 arriveerde Ellis eindelijk in het vrije Engeland.
Na de gebruikelijke verhoren zag ze Herman Friedhoff terug, die haar ten huwelijk vroeg. Dat weigerde ze, hetgeen het einde van hun relatie betekende.
In de club voor Engelandvaarders, Oranjehaven, ontmoette Ellis Erik Hazelhoff Roelfzema en haar latere man Chris Krediet. Toen ze zich liet ontvallen dat ze misschien als agente terug wilde naar bezet Nederland, namen zij haar direct apart en waarschuwden haar voor het Engelandspiel, waarover toen nog vrijwel niets bekend was.
Zoals in het artikel over vrouwelijke Engelandvaarders al werd aangestipt kwam Ellis terecht in een supersaai baantje bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Ze had liever, net als de mannen, willen vechten, maar er bestond nu eenmaal geen dienstplicht voor Nederlandse vrouwen. Toen er later wel een vrijwillig Vrouwen Hulp Kops werd opgericht, greep Ellis die kans met beide handen aan en meldde zich.
Na de oorlog scheidde ze van Chris Krediet (met wie zij in december 1944 getrouwd was).
Een onderscheidig die haar al tijdens de oorlog was toegekend voor haar Engelandvaart (waarschijnlijk het Kruis van Verdienste) werd door Ellis geweigerde. Wel accepteerde zij in 1980 het Verzetsherdenkingskruis dat aan haar door Prins Bernhard werd uitgereikt.
*Gebaseerd op: Verzetsoma door Carlijn Vis (kleindochter van Ellis Brandon), NRC, 2015.
