De kleindochter van Engelandvaarder Henk Zeelenberg heeft in december 2022 het museum verblijd met een groot aantal scans van foto’s van haar grootvader en met diens memoires. De foto’s, zo’n 50 stuks, zijn alle gemaakt in Zwitserland, voornamelijk van het arbeidskamp Cossonay boven Lausanne en van het plaatsje Arosa in het oosten van Zwitserland. In Arosa woonde de Nederlandse rentenier Piet Kerdel; hij had daar een groot chalet laten bouwen als trainingshuis voor Nederlandse skiërs, maar omdat dit leeg stond door de oorlog had Kerdel bij de Zwitserse autoriteiten gedaan gekregen dat dit ski-huis als een buitenplaats beschouwd mocht worden van het kamp Cossonay. Engelandvaarders konden daar een poosje op verhaal komen.
Het werkkamp te Cossonay was door de Zwitserse overheid in samenspraak met het Nederlandse Gezantschap te Bern opgericht voor met name Nederlandse vluchtelingen. De moerassige grond moest daar door het graven van irrigatiekanalen verbeterd worden voor gebruik. Het werkkamp Cossonay kwam in 1942 tot stand als compromis tussen het kanton Vaud en de centrale regering in Bern: het kamp zou niet bevolkt worden door Joden en daarom werden er -in het begin- alleen maar Nederlandse militairen gehuisvest. Volgens Jan Staal in zijn scriptie over de Nederlandse vluchtelingen in Zwitserland werd Cossonay dan ook gefinancierd door het Nederlandse Gezantschap. Door de Nederlanders te laten werken zouden zij nuttig zijn voor de Zwitserse gemeenschap, kwamen zij veel minder in contact met Zwitserse burgers en konden daardoor ook minder ergernis bij de Zwitsers opwekken door hun ‘gelanterfant’ in dorpen en cafés. Kamp Cossonay werd geopend op 26 mei 1942 en bleef een jaar bestaan totdat het irrigatiewerk gereed was. De meeste nog aanwezige bewoners van het kamp werden toen overgeplaatst naar Les Verrières waar ook een werkkamp was gevestigd.
Engelandvaarder Henk Zeelenberg had in 1939 vrijwillig dienst genomen bij het korps mariniers en was bij de inval der Duitsers in mei 1940 in Rotterdam. Na zijn demobilisatie kwam hij via de Opbouwdienst bij de Spoorwegen in Utrecht als brandwacht. Daar ontmoette hij collega-marinier L.J. van den Bossche. Na een mislukte poging om met een bootje over de Noordzee naar Engeland te gaan vertrokken zij op 17 maart 1942 vanuit Amsterdam samen met de KNIL soldaat F.M. Boluyt in de wielbakken onder de trein naar Parijs. In Parijs konden zij na een tijdje met de gids Olivier Giran en nog vier andere Nederlanders naar Zwitserland ontkomen. Uiteindelijk kwamen zij terecht in het kamp Cossonay. Maar teleurgesteld dat zij niet legaal Zwitserland konden verlaten staken zij met L.J. Henfling bij Geneve de Zwitsers-Franse grens over op 12 november 1942, de dag na de bezetting van Vichy-Frankrijk door de Duitsers. Op weg naar Annecy raakten zij elkaar kwijt. Zeelenberg werd door een Franse gendarme gearresteerd maar wist zich met een pakje sigaretten vrij te kopen en reisde via Lyon per trein verder naar Toulouse waar hij zich meldde bij J.C.A.M. Testers van het Office Néerlandais. Tezamen met de Nederlanders A.J. Legerstee en H. Buenink en de Belg IJzewijer vertrokken zij van Toulouse naar Perpignan waar J.W. Kolkman, de collega van Testers in die plaats, hen een weg door de Pyreneeën wees. In Spanje gearriveerd werden zij aangehouden door de Spaanse Guardia Civil die hen weer de grens naar Frankrijk overzette. Iets verderop probeerden zij het opnieuw en bereikten toen Figueras. Maar ook daar werden zij weer gearresteerd en opnieuw Spanje uitgezet naar Frankrijk. Ook in Frankrijk ontkwamen zij niet aan arrestatie en voor het gebruikelijke tarief van één maand gevangenisstraf verdwenen zij in de zeer smerige gevangenis van Perpignan. Na het uitzitten van hun straf meldden zij zich weer bij Kolkman die hen onderbracht in het opvanghuis te Le Soler. Op 23 december 1942 vertrokken zij met nog 3 andere Nederlanders en met behulp van een door Kolkman geregelde gids opnieuw naar Spanje. Zij arriveerden toen veilig in Barcelona en op de laatste dag van het jaar reisde Zeelenberg naar Madrid. Vandaar naar Lissabon en met een boot via Ierland naar Engeland waar hij op 13 mei 1943 arriveerde. In Engeland koos de marinier Zeelenberg voor een commando opleiding. En via Canada, Amerika en Indonesië kwam Henk Zeelenberg in 1950 weer terug in Nederland.
Bronnen:
-Nationaal Archief Den Haag, Verhoren Politie Buitendienst te Londen van H. Zeelenberg en L.J. van den Bossche;
-Museum Engelandvaarders: Memoires H. Zeelenberg;
G.J. Staal, De Nederlandse Vluchtelingen in Zwitserland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een overzicht.
-Bundesarchiv Bern, Dossiers Zwitserse Vreemdelingendienst;
André Lasserre, Laurent Droz, Nathalie Gardiol, La politique vaudoise envers les réfugiés victimes du nazisme 1933-à 1945. Rapport présenté en juin 2000 au Conseil d’Etat du canton de Vaud en exécution de son mandat du 18 juin 1997.
