Stukje bij beetje leerde Jacques zo over de reis die zijn vader had afgelegd. Van Brussel, zijn woonplaats in mei 1940, naar Lyon en van daaruit naar Spanje en Portugal. Na de oorlog in Nederland onderhield Sally contact met andere Engelandvaarders. ‘Toen ik een jaar of tien was, liet mijn moeder het boek van Herman de Man Wonderlijke ontmoetingen lezen uit 1948. Een groot hoofdstuk was gewijd aan mijn vader. Vanaf dat moment kende ik het hele verhaal.’

‘Mijn vader vertelde prachtige verhalen over de oorlogsjaren’

Waarom schrijf je er geen boek over?

Met de vraagtekens die er bestonden over Sally’s verhaal, werd Jacques pas later geconfronteerd. Tot het overlijden van zijn vader in 1980 verschenen er verschillende boeken, artikelen en televisie-uitzendingen over Sally. Ook de Engelandvaarder zelf schreef een boek over zijn geschiedenis. Toch weerhield iets Jacques ervan om vragen te stellen. ‘Dat deed je niet’, verklaart hij. ‘Al werd er bij ons thuis open gepraat over het verleden, als zoon stelde je destijds geen vragen.’ Vragen stelde Jacques pas na het verschijnen van de documentaire ‘Forgotten Soldier’ die op initiatief van zijn zus in 2018 verscheen. ‘In de film komt een scène voor waar de personages twijfelen aan de geschiedenis zoals mijn vader het had beschreven. In de zaal zaten mensen die dankzij mijn vader de oorlog hadden overleefd. Ze vroegen mij waarom ik er geen boek over schreef. Het boek van mijn vader was niet meer te krijgen.’

Niet veel later werd Nederland platgelegd door het coronavirus. Jacques had niet veel om handen en besloot het boek van zijn vader over te typen zodat het weer beschikbaar was. ‘Ik las opnieuw hoe hij als charlatan was uitgemaakt en hoe hem keer op keer een hoge onderscheiding werd onthouden. Geliefd bij het Koninklijk Huis, maar verguisd door de ambtenaren van Buitenlandse Zaken. Hoe zit dat? Waarom werd hij niet geloofd en welke informatie kan ik vinden om zijn verhaal te verifiëren?’ Jacques ging aan de slag. Hij beet zich vast in de dossiers, werkte oude interdepartementale briefwisseling door en reconstrueerde het werk dat Sally, in de periode september 1940 – september 1942 in Lyon en omgeving, had gedaan. Het resultaat van dit onderzoek is het boek Het ongeloof.

‘Ik weet nu meer van mijn vader dan hij zelf wist’

Creatieve aanpak

‘Tijdens mijn archiefonderzoek stuitte ik op ontluisterende feiten’, vertelt Jacques. Mijn vader heeft honderden Nederlands Joden en niet-Joden geholpen. Dat is allemaal terug te vinden in de dossiers. Vanuit Lyon hielp hij hen te vluchten naar Zwitserland, of Spanje, Portugal en uiteindelijk Engeland. Daarvoor brak hij de regels. Hij vervalste papieren, runde zelfs een paspoortencentrale in zijn kelder. Deze creatieve aanpak was tegen het zere been van de hoge ambtenaren. Maar hij moest wel: op het Nederlandse consulaat konden vluchtelingen niet rekenen. Als het aan de ambtenaren lag, werd iedereen doodleuk teruggestuurd naar Nederland’, vat Jacques de aanklacht van zijn vader samen. ‘Toen hij in Engeland aankwam, wond hij er geen doekjes om. Op verzoek van koningin Wilhelmina schreef hij alle misstanden die hij had gezien en ervaren op papier. Daar waren de hoge ambtenaren natuurlijk niet blij mee. Ze beschuldigden hem van leugens en illegale praktijken. Dat laatste is waar. Dankzij die praktijken zijn er vele levens gered.’

Met zijn boek maakt Jacques korte metten met alle onterechte beschuldigingen aan het adres van Sally. ‘Ik heb alle documenten bekeken en bewijs gevonden voor zijn verhaal. Ik weet nu meer van mijn vader dan hij zelf wist.’ Toch blijft de erkenning van regeringszijde uit. In 1969, op zijn zestigste verjaardag, is hij benoemd tot de huisorde van Oranje, maar de hoge onderscheiding die Wilhelmina hem toezegde, wordt tot op de dag van vandaag van regeringswege niet opportuun geacht. Dat knaagt. ‘Mijn vader was een klokkenluider avant la lettre, dat wordt hem nog steeds niet in dank afgenomen.’