Om half een ’s nachts dat vieze natte pak weer aan
door Jos Teunissen
‘Denkend aan Noordwijk zie ik: eindeloos wachten bij een grijze zee, in de kou.’ Acteur Jeroen Krabbé herinnert zich de opnamen voor de film Soldaat van Oranje nog heel goed.
Op tafel ligt een dik album met foto’s van de opnamen die hij in 1976 op het strand van Noordwijk maakte voor de film Soldaat van Oranje. Sommige foto’s zijn voorzien van aantekeningen. ‘Vanmorgen om 06.00 uur op, zó moe naar huis ter Duin, dat vieze natte pak weer aan. Arme Rutger, die kon niet meer. De zee was godzijdank kalmer. De scènes stonden er snel en mooi (?) op. Daarna ’s avonds een voorstelling in Schoorl.’
Een andere foto toont Hauer (met stengun) en Krabbé (met koffer met zender) strompelend over het strand. ‘Tjonge, wat was dat een scène. We hebben die dag wel vijf tot zes uur in het zeewater gestaan. Steeds moest ik vanuit de boot op Rutgers schouders klimmen en dan ging hij met mij op zijn rug door de zee wadend naar het strand. Die scène moest niet één keer, maar twintig, dertig, veertig keer opnieuw. Telkens werd hij door de golven omver gegooid en dan lagen we allebei in het water. Het was gruwelijk. Maar er ontstond daardoor ook een soort saamhorigheid, zo van ‘kom op, niet zeuren, we doen het.’
En dan te bedenken, zegt hij, ‘dat ik elke avond in een heel ander stuk moest spelen, samen met Ko van Dijk. Dan vertrok ik om een uur of vijf ’s middags van het strand en kwam na afloop van de voorstelling tegen half een ’s nachts terug op het strand, trok mijn pak aan en ging weer de zee in. Intussen had Rutger allerlei andere scènes gedaan, zonder mij. De opnamen waren een doorlopend bedrijf, soms ging je steeds maar door omdat het draaischema niet toeliet dat een scène niet af was.’
Er is ook een foto waarop een soort zoekactie aan de gang lijkt te zijn. ‘Dat klopt. Ik was mijn stengun kwijt, verloren in zee. Een echte! Ik zat op Rutgers schouders en hij werd door een golf omver geduwd. Ik ging mee kopje onder en dat ding werd uit mijn handen geslagen. Nooit meer gevonden. Misschien ergens aangespoeld, óf daar ligt nog steeds een echte stengun in de zeebodem. Kijk, op deze foto zie je het zand waaien. Dat was echt verschrikkelijk.’ Hij heeft er ‘Leuk?’ bij geschreven. ‘Nou, het was helemaal niet leuk.’
De opnamen zijn gemaakt op het strand bij Huis ter Duin. ‘Dat stond voor het Kurhaus in Scheveningen, waar dit deel van het verhaal echt heeft plaatsgevonden. Bij het Kurhaus konden we niet meer draaien, dat was door al die verbouwingen volledig verknald. De strandscènes zijn in Noordwijk zeer goed gelukt, met die donkere hemel en die lichtjes binnen. Ik herinner me nog heel goed dat we vóór het hotel de dronkemansscène draaiden. Binnen deden we de dansscène, ik moest iemand hebben met wie ik het bal zou openen. Ik stelde voor mijn moeder daarvoor te vragen, niet wetende dat het ook zo in het scenario stond: Guus maakt dansje met zijn moeder. Zij deed dat graag, maar die arme schat heeft úúúúren moeten wachten. Daar ging de lol dus snel vanaf. Maar goed, zij en ik vonden het heel leuk dat samen te doen.’
‘Kijk, hier lig ik op het strand met een boek in mijn hand. Ik zat vaak min of meer radeloos te wachten op het filmen van de volgende scène. Tja, als er qua techniek iets fout ging, zat je al gauw uren op dat strand te wachten. Je kon nergens anders naartoe, je zat daar maar.’
Het museum beschikt over een korte documentaire over de productie van de film Soldaat van Oranje, waaruit bovenstaand artikel is samengesteld. Met dank aan Wim Baalbergen.
In de film speelt Jeroen Krabbé de rol van Guus LeJeune, in wie drie Engelandvaarders bijeen zijn gebracht: Peter Tazelaar, Ernst de Jonge en Chris Krediet.
De openingsscène (de ontgroening in de sociëteit van de Leidse Studentenvereniging Minerva) werd gefilmd in de sociëteit Phoenix van het Delftsch Studenten Corps omdat de oude sociëteit van Minerva na de oorlog na afloop van een sigarenfeest volledig is afgebrand.
Het Duitse bombardement op de Alexanderkazerne in Den Haag werd gefilmd in de Prins Willem III-kazerne in het centrum van Amersfoort, die op de nominatie stond om te worden gesloopt; er mocht dus werkelijke schade aan de gebouwen worden toegebracht. Dat geldt ook voor de ‘Engelse’ scènes met Susan en haar chef Rafelli, de onthoofding van Guus en de schietoefening met Hitlerpoppen.
Voor het Londense onderkomen van de koningin is gefilmd in de tuin van het voormalig hoofdkantoor van het Rode Kruis aan de Prinsessegracht in Den Haag. Het Leidse pand waarin Café Barrera is gevestigd, diende als filmlocatie voor het studentenhuis van Erik en Guus.
Vanaf 22 september 1977 werd de film in 60 bioscopen vertoond. Nederlandse filmcritici reageerden lauw. ‘Doet niets voor de filmcultuur in Nederland’ (NRC), ‘De huzarenstukjes die de flapdrolhelden Erik en Guus volbrengen zijn voorspelbaar en zonder verrassingen’ (Het Parool) en ‘Films als Soldaat van Oranje vindt men in het buitenland dertien in een dozijn’ (Trouw). AD, Telegraaf en Volkskrant waren positiever.
De film trok 1,5 miljoen bezoekers en werd in 1979 in Amerika genomineerd voor een Golden Globe Award in de categorie Best foreign language film. In 2006 werd Soldaat van Oranje door filmwereld.net uitgeroepen tot beste Nederlandse film aller tijden (op basis van een enquête onder 9.000 bezoekers van de website) en in november 2022 als cultureel erfgoed opgenomen in het Nederlandse Memory of the World-programma van Unesco.
