Slechts een klein deel van de Engelandvaarders (ongeveer 10%) heeft Engeland via de Noordzee bereikt. Voor zover bekend zijn vanaf de Nederlandse kust in totaal 136 pogingen tot Engelandvaart gedaan, waarvan slechts 23% is geslaagd. De meeste pogingen vonden plaats in 1941 toen de Nederlandse kust nog enigszins bereikbaar was. Onder degenen die langs deze weg zijn aangekomen bevinden zich ook enkele Nederlanders die (in 1942) aanmonsterden op een vissersboot (of zich als verstekeling aan boord verborgen), op zee het commando overnamen en met schip en al naar Engeland ontsnapten.

In mei 1941 werden twee geslaagde pogingen ondernomen om met een vliegtuig naar Engeland over te steken: eerst ontsnapten twee Nederlanders in een gestolen G1, kort daarna deden nog eens vier Nederlanders hetzelfde in een gestolen Fokker watervliegtuig.

Engelandvaarders die de Zuidelijke route kozen (dat deed zo’n 58%) hebben er gemiddeld 1 jaar en 3 maanden over gedaan om Engeland te bereiken. Dit had te maken met het grote aantal kilometers dat moest worden afgelegd, maar het kwam ook doordat Engelandvaarders onderweg langdurig in gevangenissen en interneringskampen belandden of lang op papieren moesten wachten, waarmee zij verder konden reizen. Een van de bottle-necks was onbezet-Frankrijk, ook wel Vichy-Frankrijk genoemd, dat in naam onafhankelijk maar in feite een marionet van Hitler-Duitsland was. Aanvankelijk was het mogelijk om zowel vanuit Vichy-Frankrijk als Zwitserland legaal naar Spanje door te reizen (en vandaar naar Engeland). Sommige Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers, die nog in het buitenland aanwezig waren hebben hun uiterste best gedaan om Engelandvaarders op doorreis bij te staan. In november 1942 werd echter ook Vichy-Frankrijk door de Duitsers bezet en bleef er slechts één weg naar Engeland open: clandestien de Pyreneeën over, naar Spanje.

Neutrale landen als Zwitserland, Spanje en Portugal moesten – om hun onafhankelijkheid te behouden – laveren tussen de eisen van Nazi-Duitsland en de geallieerden. Vooral in de eerste oorlogsjaren, toen Duitsland nog aan de winnende hand was, resulteerde dit in een hard optreden tegen Engelandvaarders. Zo werden Engelandvaarders in Spanje opgesloten in gevangenissen of het interneringskamp Miranda de Ebro. Waren zij daaruit eindelijk bevrijd dan volgde vaak nog een lange wachttijd in Madrid, omdat het Franco-regime weigerde om doorreisvisa te verstrekken aan mannen in de dienstplichtige leeftijd.

Zo’n 31% van de Engelandvaarders ontsnapte via Zweden. Het waren voornamelijk zeelieden en ook wel niet-zeevarenden die op kustvaarders aanmonsterden met het vooropgezette plan om in het neutrale Zweden van het schip weg te lopen. Net als via de Zuidelijke route moesten Engelandvaarders ook hier lang wachten, tot zij naar Engeland konden doorreizen. Die passage kon namelijk alleen per (post)vliegtuig gebeuren en per vlucht konden slechts enkele Engelandvaarders mee. De vrijwilligers moesten zich intussen nuttig maken, door in de Zweedse bossen hout te hakken. Pas in 1944 kwam er – in de vorm van Amerikaanse bommenwerpers – voldoende vervoerscapaciteit beschikbaar om de Engelandvaarders uit Zweden naar Engeland te transporteren.

Koningin Wilhelmina bewonderde Engelandvaarders om hun daadkracht en beschouwde hen als afgezanten van haar volk, dat onder de bezetting moest lijden. Zij heeft Engelandvaarders na aankomst zoveel mogelijk persoonlijk ontvangen in haar huis in Maidenhead of in Londen, waar zij kantoor hield. Deze audiënties gaven haar informatie over de toestand in bezet Nederland, waar zij in ballingschap grote behoefte aan had. Tegelijk stelde de ontmoetingen met Engelandvaarders haar in staat om in met ‘gewone’ onderdanen in contact te komen, iets wat voor de oorlog door het strenge hofceremonieel niet of nauwelijks mogelijk was geweest. Bij deze gelegenheden schonk de koningin zelf thee, waarna zij met elke gast afzonderlijk sprak over zijn of haar tocht naar Engeland en over de toestand ’thuis’. Op menig Engelandvaarder heeft dit bezoek aan de koningin diepe indruk gemaakt.

Behalve door hen op de thee te vragen, bracht de koningin haar waardering voor Engelandvaarders tot uitdrukking door hen bepaalde onderscheidingen toe te kennen: het Bronzen Kruis voor degenen die de Noordzee overstaken (dit tot eind 1941) en voor de overigen het Kruis van Verdienste.

Engelandvaarders krijgen op 5 september 1944 in Maidenhead door Koningin Wilhelmina het Kruis van Verdienste uitgereikt

Oranjehaven was een clubgebouw voor Engelandvaarders dat op initiatief van koningin Wilhelmina op 2 juni 1942 werd geopend aan het adres Hyde Park 23 te Londen.

Deze gedenkplaat in de gevel van Oranjehaven werd op 14 juli 1977 in aanwezigheid van een delegatie Engelandvaarders onthuld door de Nederlandse ambassadeur in Groot-Brittannië.

De meeste Engelandvaarders werden militair en dienden bij een van de Nederlandse krijgsmachtdelen: 20% bij de marine, 19% bij de landmacht en 15% bij de luchtmacht, die toen nog geen afzonderlijk wapen vormde. Kleinere groepen kwamen bij de Koopvaardij en het KNIL. Opvallend is de grote bijdrage die Engelandvaarders als geheim agent leverden: van de ca.180 Nederlandse agenten die vanuit Engeland een opdracht in bezet Nederland hebben vervuld was meer dan de helft Engelandvaarder. Een groot aantal agenten werd gearresteerd en in Duitse concentratiekampen vermoord. Het aantal Engelandvaarders dat in dienst van landmacht, luchtmacht of marine is gesneuveld bedraagt 115.

Een klein deel van de Engelandvaarders (voornamelijk vrouwen en degenen die van militaire dienst waren vrijgesteld of afgekeurd) was in een burgerbetrekking ingeschakeld voor de oorlogvoering. Dit betrof werk in de journalistiek of in de administratieve sfeer. Ook werden enkele vrouwelijke Engelandvaarders actief in paramilitair verband (het in 1943 opgerichte Vrouwen Hulpkorps).

De bestraffing van zowel in Nederland als in het buitenland gearresteerde Engelandvaarders was aanvankelijk vrij gematigd. Al snel trad de bezetter echter hard op tegen ieder, die bij een poging tot Engelandvaarder werd gegrepen. Hoe hoog de straf uitviel, hing sterk af van datgene wat de Engelandvaarders ten laste werd gelegd. Luidde de aanklacht slechts ‘ongeoorloofde grensovertreding’, dan bleef het meestal bij een paar jaar gevangenisstraf; was de aanklacht ‘Feindbegünstigung’ (het bevoordelen van de vijand, namelijk Engeland), dan eindigde het vaak met tuchthuisstraf of zelfs de doodstraf. Joodse Engelandvaarders, die gegrepen waren, kwamen niet eens voor een rechter; zij werden direct naar een concentratiekamp gestuurd. Vanaf 1943 gebeurde dat ook meer en meer bij niet-joodse Engelandvaarders.

Van de groep vermiste Engelandvaarders is een deel vermoedelijk in de Noordzee verdronken. Anderen zijn ergens langs de Zuidelijke route verdwenen, werden wellicht gearresteerd of zijn in de Pyreneën verdwaald en omgekomen.

Op 6 april 1979 werd in de Nieuwe Kerk te Delft, de laatste rustplaats der Oranjes, op initiatief van het Genootschap Engelandvaarders een gedenkplaat aan koningin Wilhelmina onthuld. In bijzijn van H.M. koningin Juliana en Z.K.H. Prins Bernhard sprak de toenmalige voorzitter van het Genootschap ondermeer: ‘Twee andere plaquettes zijn door u (koningin Juliana) geplaatst met dezelfde woorden erop. Eén onder het grote raam in de Nederlandse kerk, Austin Friars (Londen), dat de figuur van H.M. Wilhelmina weergeeft, temidden van het oorlogsgebeuren, de tweede hangt in de kapel van het Ereveld van Loenen. Deze plaquette (in de Nieuwe Kerk) zal de laatste zijn. De tekst op de plaquette luidt:

‘IN DANKBARE HERINNERING

       AAN HARE MAJESTEIT KONINGIN WILHELMINA

              MOEDER DER ENGELANDVAARDERS’.

Het Genootschap Engelandvaarders is na haar 50 jaar heeft bestaan en eind 2018 opgeheven

De Schakel is het in 1979 opgerichte kwartaalblad van de Stichting Genootschap Engelandvaarders. Het bevat vele persoonlijke verhalen van Engelandvaarders en is voor hen, van wie er velen in het buitenland wonen, een prima manier om contact te houden. Het blad is uitsluitend bestemd voor Engelandvaarders en officiële instanties.

De kroon en schakelketting in dit embleem van het Genootschap Engelandvaarders zijn een verwijzing naar de sterke band tussen koningin Wilhelmina en Engelandvaarders.

Wilhelmina zag Engelandvaarders als de schakel tussen haarzelf en het Nederlandse volk. Het deed de vorstin veel verdriet dat zij – door haar uitwijken naar Engeland in mei 1940 – van het volk gescheiden was geraakt.

Door de komst van Engelandvaarders kon zij het contact met haar onderdanen herstellen en voeling houden met wat er onder de mensen in Nederland leefde.